Yaklaşık iki yıl süren Adaletin Bu Mu Dünya? (2017) kolektif oyunlaştırma çalışması süreci sırasında ve ardından yaptığımız değerlendirmelerde kadronun genel olarak oyunculuk ve oyun kurma açısından yeterli bir altyapıya sahip olmadığını not etmiştik. Adaletin Bu Mu Dünya? kolektif oyunlaştırma çalışmasının ardından tiyatro klasiklerini daha yakından tanımak, tiyatroya dair bilgi ve birikimi yeterli olmayan bizim gibi bir kadro açısından eğitici olabilirdi. Buradan hareketle, kadromuzun yapısına daha uygun olması nedeniyle Molière üzerine çalışmaya karar verdik. Eylül 2018 – Mayıs 2019 tarihleri arasında yürüttüğümüz ve giriş niteliğindeki bu çalışmada temel olarak oyunculuğun geliştirilmesini hedefledik. Bu kısa rapor, yürüttüğümüz çalışmanın özetini ve çalışma kapsamında hazırladığımız Cimri oyunu 1.perdesinin vukuat ve değer analizini kapsamaktadır.

Ön hazırlık çalışmasına Molière oyun külliyatını, Bulgakov’un Molière Efendi adlı romanı ve ilgili bazı yazıları okuyarak başladık. Bu süreç içinde çalışmanın katılımcıları, hedefleri ve yol haritası da şekillenmeye başladı. Kolektif oyunlaştırma çalışması sonrası araya uzun bir zaman girdiği için kadronun sahne üstü ve oyunculuk pratiğinden uzaklaşması söz konusu olmuştu. Çalışma grubuna yeni katılımlarla birlikte, sahne üstü çalışmalarına John Rudlin’in Commedia Dell’Arte (Oyuncular İçin El Kitabı) adlı kitap ve Molière oyunlarından yola çıkarak bazı fiziksel aksiyon denemeleri ve doğaçlama egzersizleriyle başladık. Bu cümlelerden bazıları şöyleydi:

• Efendi, uşağının hırsızlık yaptığından şüphelenerek üzerini arar.

• İki Pantalone karşılaşır, yerde bir para kesesi vardır.

• Hasret çeken iki aşık aynı yerdedirler ama birbirlerini görmezler.

• Borç almaya gittiği kişi babası çıkar.

• Uşak kendisini arayan efendisini görmezden gelir.

• İki aşık birbirlerinin sevgisinden şüphelenip terk edileceklerini sanmaktadırlar.

• İki Pantalone aynı mekanda gizlice altınlarını gömer.

• İki aşık istemeye istemeye düello yapar.

• Uşağıyla ilan-ı aşk provası yapan aşık, sevdiğinin karşısında heyecandan konuşamaz, yerine uşağı konuşur.

• İntihar etmeye kalkışan Harlekino’nun yükseklik korkusu vardır.

• Sevgilisi zannettiği kişi başkası çıkar.

• Pantalone gördüğü her şeyden/herkesten tahrik olur.

Çalışmanın devamındaki süreçte, Molière ve Stilize Tiyatro başlıklı bir atölye organize ettik. Bu atölyede temel olarak metinde, mizansende ve oyunculukta stilizasyon çalışması egzersizleriyle Molière üslubunun araştırılmasını hedefledik. Bu kapsamda fiziksel tiyatro, vokal, clown (soytarı) ve Commedia Dell’Arte egzersizleriyle birlikte Molière’in Cimri oyunundan üç sahne (1.Perde 2.Sahne, 1.Perde 3.Sahne ve 3.Perde 5-6.Sahneler) denedik. Bu çalışmada stilize oyunculuk, mizansen ve metin kullanımları üzerinden ortaya çıkan sorunların üzerine gittik. Atölye sonunda yapılan değerlendirmede çalışma kadrosunun özellikle stilize oyunculuk konusunda sorun yaşadığını not ettik.

Bu aşamadan sonra çalışmayı Molière’in Cimri adlı oyunu üzerinden sürdürmeye karar verdik. Arkaplan çalışmaları kapsamda Mimesis’in 17.sayısındaki Molière dosyasını okuduk ve Molière ve dönemi ile ilgili bazı filmleri izledik. Hemen ardından da oyunun 1.perdesinin vukuat ve değer analizi çalışmasına başladık. 1.perde metin analizi çalışması ile birlikte aynı perdenin sahne üstü çalışmalarına bazı stilize müzikli sahne denemelerini de dahil ederek devam ettik. Son aşamada ise oyunun 1.perdesinden 1.sahne, 2.sahne ve 3.sahne, 3.perdeden ise 1.sahne ve 4.sahneleri sergileyerek çalışmayı nihayete erdirmeye karar verdik.

***

Cimri Oyunu 1.Perde Vukuat ve Değer Analizi

1. SAHNE 

Gizli aşk yaşayan Elise ve Valère, ilişkilerini Elise’in babasına ve erkek kardeşine kabul ettirmek için buluşup plan yaparlar.

1.Alt Vukuat (1-8. rep.): Elise, Valère’in sadakatini sorgular, Valère Elise’i gerçekten sevdiğine ikna eder.

2.Alt Vukuat (9-16. rep.): İlişkilerini kabul ettirmek için Valère Harpagon’la, Elise ise Clêante ile yakınlık kurmak gibi bir yol izlemeye karar verirler.

Değer Analizi

Bilimsel: Elise’in babası Harpagon’un paraya tapması ve otoriter bir kişiliğinin olması Elise ve Valère’in ilişkilerini gizlemelerini ve planlar yapmalarını haklı çıkarıyor.

Etik: Varolan dönemin toplumsal koşulları içinde otoriter ve ataerkil tutumlar sergileyen bir baba figürüne karşı gizli kapaklı aşk yaşayan Valère ve Elise’in tutumları ahlak dışı değildir.

Politik: Harpagon, Elise ve Valère ile olan ilişkisinde iktidar konumdadır. Ayrıca toplumsal değer yargıları Elise üzerinde baskı yaratmaktadır. (Bknz.: 4. replik)

Estetik: Bilimsel olarak akla yatkın tutum sergileyen, etik olarak ahlak dışı davranmayan ve politik olarak baskı altında olan Elise ve Valère empati kurulacak şekilde çizilmelidir.

2. SAHNE 

Clèante ve Elise sevdikleriyle evlenebilmek için babalarını ikna etmek/yoklamak üzere işbirliğine gitmeye karar verirler.

1.Alt Vukuat (17-27. rep.): Clèante, kardeşi Elise’e Marianne adlı bir kızı sevdiğini açıklar, Elise de birisini sevdiğini ima eder.

2.Alt Vukuat (28-35. rep.): İki kardeş sevdikleriyle evlenebilmek için babalarını ikna etmek/yoklamak üzere işbirliğine gitmeye karar verirler.

Değer Analizi

Bilimsel: Paraya tapması ve otoriter kişiliği nedeniyle evlilik konusunda kendilerine engel çıkaracağından endişelenen Clèante ve Elise’in, babalarını ikna etmek için işbirliğine gitmelerinde  akıl dışı bir durum yoktur.

Etik: Otoriter ve ataerkil tutumlar sergileyen bir baba figürüne karşı iki kardeşin işbirliğine gitmesinde ahlak dışı bir durum yoktur.

Politik: İki kardeş kendilerine karşı iktidar olan babalarına karşı işbirliğine giderek konumlarını güçlendirmeye çalışır.

Estetik: Bilimsel olarak akla yatkın tutum sergileyen, etik olarak ahlak dışı davranmayan ve politik olarak baskı altında olan Clèante ve Elise itici çizilmemelidir / empati kurulacak şekilde çizilmelidir.

3. SAHNE 

Harpagon evde gizlediği parasını çaldığından şüphelendiği oğlu Clèante’ın uşağı La Flèche’in üstünü arar, bir şey bulamayınca sinirlenip onu evden kovar.

1.Alt Vukuat (36-51. rep ): Harpagon evde olmasından rahatsızlık duyduğu La Flèche’i kovar, La Flèche efendisi Clèante tarafından beklemesi emredildiği için gitmemekte ısrar eder.

2.Alt Vukuat (52-68.rep.):Harpagon evde gizlediği parasını çaldığından şüphelendiği oğlu Clèante’ın uşağı La Flèche’in üstünü arar, bir şey bulamaz ve evden kovar.

Değer Analizi

Bilimsel: Ortada elle tutulur bir kanıt olmadığı halde Harpagon’un La Flèche’in üzerini araması, şiddet uygulaması akıl dışı ve saçmadır.

Etik: Harpagon’un, La Flèche’i somut bir veri sunmadan hırsızlıkla suçlaması, üstünü arayıp aşağılaması, bununla yetinmeyip evden kovması ahlak dışı bir tutumdur.

Politik: Paraya tapan Harpagon, parasını çaldığından şüphelendiği uşak konumundaki La Flèche’in üzerinde iktidarını sınırsız bir şekilde uygulayarak iktidarsızlaşır. La Flèche toplumsal statüsü gereği alt sınıftan olmasına rağmen kendini savunuş şekli ile seyirci gözünde iktidar sahibidir.

Estetik: Bilimsel olarak akıl dışı, etik olarak ahlak dışı, politik olarak iktidarsız olan iticidir. Bu sahnede La Flèche, Harpagon’un her yaptığının altını boşaltarak Harpagon’u gülünç bir duruma düşürür.

4. SAHNE 

Harpagon, Clèante ve Elise’e evlenme niyetini açıklar, evlenmeyi düşündüğü kişi Clèante’in aşık olduğu kızdır. Çocuklarını da kendisinin arzu ettiği kişilerle evlendirmeye karar verdiğini bildirir, Elise buna karşı çıkar.

1.Alt Vukuat (99-133. rep.): Evde sakladığı parasıyla ilgili kendi kendine söylenen Harpagon, söylediklerini duyduğundan şüphelenerek çocukları Clèante ve Elise’i sorguya çeker.

2.Alt Vukuat (134-169. rep.): Harpagon çocuklarının saklı parasıyla ilgili bir şey bilmediklerinden emin olduktan sonra onlara evlenmeye karar verdiğini açıklar, evlenmeyi düşündüğü kişi Clèante’in aşık olduğu kız çıkar.

3.Alt Vukuat (170-193. rep.): Harpagon Clèante’i bir dul ile Elise’i ise bay Anselme ile evlendireceğini Elise’e söyler, Elise babasının kendisine layık gördüğü kişiyle evlenmeyi reddeder.

4.Alt Vukuat (194-198. rep.): Harpagon, Elise’e bay Anselme ile evliliği konusunda uşağı Valère’in hakemlik yapmasını teklif eder, Elise bu teklifi kabul eder.

Değer Analizi

Bilimsel: Çocuklarını istemedikleri kişilerle evlendirmeye kalkan Harpagon’un tavırları akıl dışıdır.

Etik: Kendi çıkarları doğrultusunda çocuklarını istemedikleri kişilerle zorla evlendirmek ahlak dışıdır.

Politik: Harpagon’un çocuklarını istemedikleri kişilerle maddi çıkar sağlamak için zorla evlendirme isteği bir baba olarak iktidarının altını boşaltır. Elise bu karara karşı çıkarak Harpagon’un iktidarının sarsılmasına neden olur.

Estetik: Bilimsel olarak akıl dışı davranan, etik olarak ahlak dışı bir tutum sergileyen, politik olarak iktidarı sarsılan Harpagon itici ve gülünç bir konuma düşer.

5. SAHNE 

Valère, Harpagon’un güvenini kazanmak için Elise’in bay Anselme ile evliliğine onay verir.

1.Alt Vukuat (199-221. rep.): Hakemlik yapması istenen Valère konuyu bilmeden Harpagon’u haklı bularak Elise’in bay Anselme ile evliliğini onaylamış olur ve konuyu öğrendikten sonra Harpagon’un suyuna gitmek için bu onayını sürdürmek zorunda kalır.

2.Alt Vukuat (222-231. rep.): Elise ve Valère evliliği engellemeye yönelik süre kazanmak için yeni bir plan yaparlar.

3. Alt Vukuat (231-242. rep.): Valère, efendisi Harpagon’un güvenini kazanır ve Harpagon kızı Elise‘i Valère’e emanet eder.

Değer Analizi

Bilimsel: Valère’in, Elise’in bay Anselme ile evliliğine onay vermesi akıl dışıdır. Dönemin koşulları göz önünde bulundurulduğunda Valère’in Harpagon’un suyuna gitmesinin kısa vadede faydası olsa da uzun vadede Valère ve Elise için bir getirisi olamaz.

Etik: Valère’in Harpagon’un güvenini kazanmak için Elise’in başkasıyla evliliğine onay vermesi ilk bakışta etik olarak kabul edilemez görünmektedir. Fakat Harpagon karşısında stratejik olarak Elise ile olan birlikteliğini sürdürmek için güven kazanmaya çalışan Valère’in tutumlarına ahlak dışı denilemez.

Politik: Valère Harpagon’un karşısında gerçek fikirlerini savunamadığından iktidarsızlaşır.

Estetik: Bilimsel olarak akıl dışı davranan, etik olarak ahlak dışı bir tutum sergilemeyen, politik olarak iktidarsız konumdaki Valère gülünç bir konuma düşer ama itici bir şekilde çizilmez.

Not: Bu çalışmada Hasan Ali Yücel Klasikleri kapsamında, Sabahattin Eyüboğlu tarafından çevirisi yapılan oyun metni kullanılmıştır.