6-19 Temmuz 2019 Gündem Değerlendirmesi

Yazar: Toplumsal Gündem Çalışma Komisyonu 07.08.2019

6-19 Temmuz 2019 Gündem Değerlendirmesi

İç Politika

Ali Babacan istifa etti

Bu değerlendirmede ele alınan dönemdeki en önemli gelişmelerden biri, Abdullah Gül ile birlikte yeni parti kurma çalışması içinde olduğu bilinen Ali Babacan’ın AKP’den istifa etmesi ve ilk kez kamuoyuna dönük bir açıklama yapması oldu. Ali Babacan açıklamasında inandığı ilkelerden uzaklaşıldığı için istifa ettiğini söyledi ve “ülkemiz için her alanda doğru analizler, yeniden düşünülmüş stratejiler, planlar, programlar gerekmektedir” dedi.[i] Bu konuyla ilgili dikkat çekici nokta Gül-Babacan’ın parti çalışmalarının oldukça yavaş ilerlemesi. Türkiye her alanda derin bir kriz yaşarken Batı’yla tam entegrasyon yanlısı görünen bu çevre muhtemelen devlet politikasına damgasını vuran Avrasya eğilimli kesimin tam bir başarısızlık yaşamasını bekliyor. Yapılan yorumlarda Gül-Babacan ekibinin içinde liberallerin de olacağı ANAP tarzı bir yapılanma amaçladığı söyleniyor.

Pençe Harekatı ve Erbil’de Türk diplomata saldırı

13 Temmuz’da TSK, PKK’nin Irak Kürdistan bölgesindeki güçlerine karşı 2. Pençe Harekatı’nı başlattı. Bu harekatlar, PKK’nin Türkiye sınırını geçerek eylem yapma kapasitesini sınırlamak için PKK’ye yönelik operasyonların sınır ötesine taşınması politikasının devamı gibi görünüyor. Diğer yandan kısa bir süre sonra Erbil’de bir Türk diplomata saldırı düzenlendi. Erbil emniyeti saldırının Kandil’de silahlı eğitim aldığını itiraf eden bir kişi tarafından yapıldığını ileri sürerken HPG komutanlarından Bahoz Erdal saldırının PKK tarafından planlanmadığı açıkladı.[ii]

Muhalefetten dış politikada “beka” savunusu

ABD ile yaşanan S-400 gerilimi sürerken Kılıçdaroğlu ABD’nin olası yaptırımlarının kabul edilemez olduğunu açıkladı. Doğu Akdeniz’deki enerji rezervleriyle ilgili olarak da AB’nin yaptırımlarını kabul etmediklerini söyledi ve AB’yi Türkiye’ye çifte standart uygulamakla suçladı. Saadet Partisi Genel Başkanı Temel Karamollaoğlu da S-400’ler konusunda kararlılık gösterdiği için hükümeti kutladı. Bu açıklamalar muhalefetin dış politikada nerede durduğu sorusunu akla getiriyor. Muhalefet, özellikle CHP iç politikada Saray’a oy vermeyen toplum kesimlerinin de kapsanmasını savunurken dış politikada eleştirel tutumlar geliştirmiyor.

Bunun temel nedeni olarak Batı’dan özerklik peşindeki mevcut dış politikanın bir devlet politikası haline geldiği, bu politikanın köklerinin Soğuk Savaş sonrası ABD’nin bölgede Kürtleri destekleme politikasında yattığı hatırlatılabilir. Rusya’dan S-400’lerin alınması ile Türkiye’nin Rojava’daki Kürt özerkliğini kırmızı çizgi ilan etmesi, Cereblus-El Bab bölgesi ile Afrin’e dönük operasyonları Rusya’nın oluruyla yapabilmesi arasında güçlü bir bağ bulunuyor. Dışarıda Batı’dan özerk bir çizgi izleme çabasının bir “beka” sorununa dönüşmüş olması, içeride de muhalefetin İstanbul BB Başkanlığı seçiminde yakaladığı avantaja rağmen başkanlık rejimini ciddi şekilde sorgulamasını önlüyor.

Soylu-Ağar kliğinin ağırlığı artıyor

Cumhurbaşkanı, geçen yıl Emniyet Müdürlüğü’ne atanan Celal Uzunkaya’yı sürpriz şekilde görevden aldı ve yerine Şırnak Valisi Mehmet Aktaş’ı atadı. Uzunkaya’nın görevden alınmasında emniyette yapılacak terfi ve atamalar konusunda Soylu ile ters düşmesinin etkili olduğu öne sürüldü. Emniyet Genel Müdürlüğü’ne atanan Aktaş’ın tercihinde ise Ağar’ın etkisine dikkat çekildi.[iii] Bu gelişme Emniyet’te Soylu-Ağar ağırlığını artması olarak yorumlanıyor. Normal koşullarda politik başarısızlığın aktörlerinden olan Soylu’nun görevden alınması gerekirken Soylu, Mehmet Ağar ve ekibinin desteğiyle Erdoğan sonrası dönemin lider adayı olarak devlet içinde güç kazanmaya çalışıyor.

Davalar ve hak ihlalleri:

Ele alınan dönemde artık birer sembol haline gelen davalarda şu gelişmeler yaşandı:

– BAK davaları: BAK davalarında bazı mahkemeler Anayasa Mahkemesi’nin (AYM) hak ihlali başvurularına dair kararını bekleme yoluna gittiler.

– Hrant Dink davasında, ana davada zaman aşımının dolması ihtimali belirdiği için Yasin Hayal, Ogün Samast ve Erhan Tuncel’in de aralarında bulunduğu 9 sanık hakkında karar verildi. Hayal “silahlı suç örgütü kurmak ve yönetmek” suçundan 7,5 yıl; tetikçi Ogün Samast “silahlı suç örgütü üyeliği” suçundan 2 yıl 6 ay, Erhan Tuncel ise 99 yıl 6 ay hapis cezasına çarptırıldı. Tuncel’in tutuklanmasına karar verildi. Davada “büyük abi” olarak bilinen devletin istihbarat elemanı Tuncel’in bu kadar yüksek ceza alması dikkat çekti.[iv]

– Ali İsmail Korkmaz davasında görevini kötüye kullandığı ve polislere usülsüz talimat verdiği gerekçesiyle yargılanan Eskişehir eski Emniyet Müdür Yardımcısı Mustafa Aygün’e sadece 1 buçuk yıl hapis cezası verildi.[v]

– Gezi direnişi davasında mahkeme heyeti, 625 gündür tutuklu bulunan Osman Kavala’nın tutukluluk halinin devamına karar verdi.[vi]

– Cumhuriyet gazetesi davasında ise önemli bir gelişme yaşandı. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı, Cumhuriyet Vakfı Yönetim Kurulu Başkanvekili Akın Atalay, Yönetim Kurulu Başkanı Orhan Erinç, Genel Yayın Yönetmeni Murat Sabuncu, Yönetim Kurulu Üyesi ve yazar Hikmet Çetinkaya, yazar Aydın Engin’in hapis cezasının bozulmasını ve beraatına karar verilmesini istedi.[vii]

– Kaftancıoğlu davası: Esas hakkında mütalaasını veren savcı, CHP İstanbul İl Başkanı Canan Kaftancıoğlu’nun 4 yıl 10 aydan 17 yıla kadar hapisle cezalandırılmasını istedi.[viii]

– ‘Bakur/Kuzey’ belgeselinin yönetmenleri Çayan Demirel ve Ertuğrul Mavioğlu’na “terör propagandası” yapmak suçlamasıyla yargılandıkları davada 4’er yıl 6’şar ay hapis cezası verildi.[ix] Açılım döneminde aktif olan siyasetçilerin yanı sıra yine bu dönemde ürün veren sanatçılar da cezalandırılıyor.

– SETA raporu ve Sputnik’ten çıkarılan gazeteciler: Daha önce Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmalar Vakfı (SETA) tarafından hazırlanan “Uluslararası Medya Kuruluşlarının Türkiye Uzantıları” başlıklı raporda yabancı basının (BBC Türkçe, Sputnik Türkçe, Deutsche Welle Türkçe, Amerika’nın Sesi, Euronews Türkiye, CRI Türk ve Independent Türkçe) Türkiye biriminde çalışan gazeteciler hedef alınmıştı. Gerçekte bir andıç niteliğini taşıyan rapor yurttaşlara “doğrudan hükümeti hedef alan haberlerde yanlış bir içerik ve tutum tespit edildiğinde ilgili mercilere itiraz ve uyarıda bulunma” çağrısı yapmıştı.[x] Raporun yayımlanmasının ardından bir YouTube kanalında Ahmet Davutoğlu ile mülakat yapan Yavuz Oğhan, Akif Beki ve İsmail Saymaz’ın Sputnik’teki programlarına son verildi ve adı geçen gazeteciler işten çıkarıldı.

İstanbul Sözleşmesi Tartışması ve Kadem Açıklaması

Uzun bir süredir çeşitli İslamcı tarikat ve cemaatler İstanbul Sözleşmesi’nin kaldırılmasına yönelik bir kampanya yürütüyor. Yeni Akit Gazetesi’nin sözcülüğünü yaptığı bu kampanyanın hedefinde Kadın ve Demokrasi Derneği (KADEM) de bulunuyor. Kadın haklarının toplumsal ve hukuki alanda gelişmesinden rahatsızlık duyan İslamcı çevreler AKP’nin İBB seçimlerini kaybetmesinin nedenlerinden biri olarakİstanbul Sözleşmesi olarak anılan Kadına Yönelik Şiddet ve Ev İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadeleye Dair Avrupa Konseyi Sözleşmesi’ni işaret etti. KADEM’in kurucuları arasında Recep Tayyip Erdoğan’ın kızı Sümeyye Erdoğan Bayraktar’ın yer alması ve KADEM-AKP ilişkisi dikkate alındığında derneğe yönelik eleştirilerin Erdoğan’a yöneldiği de görülebilir. Eleştirilerin merkezini toplumsal cinsiyet eşitliğinin reddedilmesi oluşturuyor. LGBTİ+ haklarını insan hakları olarak değil sapkınlık olarak gören İslami çevreler toplumsal cinsiyet eşitliği fikrini, kadın-erkek eşitliğini ve farklı cinsel yönelim ve cinsiyet kimliklerini gündeme aldığı için kabul etmiyor. Uzun süredir devam eden bu tartışmalar karşısında kamuoyu önünde sessiz kalmayı tercih eden KADEM sessizliğini bozarak bir basın toplantısı düzenledi. KADEM toplumsal cinsiyet kavramını kullansa da eşitliği değil toplumsal cinsiyet adaletini merkeze aldığını belirtti ve eşcinsellik meselesini de şöyle özetledi: “Toplumsal cinsiyet derken eşcinselliği ya da cinsiyetsizleştirmeyi kastettiğimiz iması akla ziyan bir iddiadır. Düzenlediğimiz eğitim ve projeler aracılığı ile mücadele ettiğimiz bu konunun müsebbibi yahut destekçisi olarak görülmek, insafsızlıktır. Burada bizim duruşumuz çok nettir: eşcinsellik ve benzeri akımlar yaradılışa aykırı, sapkın eğilimlerdir.”

Dış Politika:

Suriye sınırına askeri sevkiyat: Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) Suriye sınırına yoğun askeri sevkiyat yapıyor. Fehim Taştekin’in sorularını yanıtlayan SDG Genel Komutanı Kobani düşük bir ihtimal olmakla birlikte Türkiye’nin Fırat’ın doğusuna bir saldırı yapabileceğini, Amerikalıların bunu önlemek için Türk yetkililerle görüştüğünü söyledi. Kobani, saldırı olması halinde Afrin’den farklı olarak Türkiye ile olan 600 km’lik sınırları boyunca topyekun bir savaşla karşı koyacaklarını belirtti. [xi]

S-400’ler gelmeye başladı: Milli Savunma Bakanlığı, Rusya’dan alınan S-400 Uzun Menzilli Bölge Hava ve Füze Savunma Sistemi’nin birinci grup malzemelerinin Ankara’ya getirildiğini açıkladı.

AB Türkiye’ye yaptırım uygulama kararı aldı: Avrupa Birliği (AB), Türkiye’nin Kıbrıs açıklarındaki doğal gaz arama faaliyetlerinin “uluslararası hukuka aykırı olduğu” gerekçesiyle Türkiye’ye yaptırım uygulama kararı aldı. Yaptırımlar Türkiye’nin AB’den 2020’de alması öngörülen katılım öncesi mali yardımlarda kesintiye gidilmesini, ortaklık konseyi gibi ekonomik ve ticari ilişkilerde kurumsal ve üst düzey siyasi diyalogun askıya alınmasını öngörüyor. Havacılık Anlaşması müzakerelerinin de askıya alındığı belirtiliyor.[xii] Rusya Dışişleri Bakan Yardımcısı Aleksandr Gruşko ise “Tek taraflı yaptırımlar uluslararası hukuka ve BM Güvenlik Konseyi usullerine uygun değil” diyerek AB’nin Türkiye’ye yaptırımlar uygulama kararını eleştirdi.[xiii]

Bu gelişmeler yaşanırken ABD’nin Güney Kıbrıs’a uyguladığı silah ambargosuna son vermesini öngören yasal düzenleme Temsilciler Meclisi’nde kabul edilip Senato’da onaylandı.[xiv]

Türkiye F-35 programından çıkarıldı: ABD, Türkiye’nin Rus yapımı S-400 hava savunma sistemlerini alma kararı nedeniyle F-35 savaş uçakları programındaki ortaklığının “imkansız hale geldiği” yönünde açıklama yaptı. Bununla birlikte, yapılan açıklamada ABD’nin Ankara ile stratejik ilişkisine değinildi ve iki ülkenin ilişkisinin sadece F-35’lere odaklanmadığı belirtildi.

Olası ABD yaptırımları: Trump, S-00’lerin Türkiye’ye teslimatı sürerken konuyla ilgili ilk kez açıklamada bulundu. ABD Başkanı Trump, Obama yönetimini Türkiye’yi Rusya’dan S-400 almak zorunda bırakmakla suçladı. Ayrıca yaptırımlar konusunda gerek Türkiye gerekse ABD’nin çok zor bir durumla karşı karşıya bulunduğunu belirtti. Ayrıca Trump, Ankara’ya uygulanacak olası yaptırımları görüşmek üzere bütün Cumhuriyetçi senatörleri gelecek hafta toplantıya çağırdı.

TÜSİAD ABD’de kulis faaliyetinde bulundu: S-400 krizi yaşanırken ABD’de temaslarda bulunan TÜSİAD heyeti, S400, F-35 ve yaptırımlar konusundaki krizin çözümü için “akil yaklaşım” çağrısı yaptı. TÜSİAD açıklamasında, “Türkiye’nin geleceği kurallara dayalı demokratik dünya düzeni temelinde transatlantik sistemine ve bu sistemin değerlerine bağlıdır” denildi.[xv]

Ekonomi:

Merkez Bankası Başkanı görevden alındı: Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın imzasıyla Merkez Bankası (MB) Başkanı Murat Çetinkaya görevden alındı. Erdoğan, Çetinkaya’nın faizleri indirmediği için görevden alındığını söyledi.

Merkez Bankası yedek akçesi Hazine’ye aktarılabilecek: AKP’nin bazı ekonomik düzenlemer için Meclis’e sunduğu “torba öneri”de iki önemli yasal düzenleme yer aldı. Bunlardan biri Merkez Bankası’nın ihtiyaç akçesinin Hazine’ye aktarılmasına olanak tanıyor. Böylece 40-46 milyar TL civarında kaynak Hazine’ye aktarılmış olacak. Diğeri düzenleme ise yeni bir “varlık barışına” olanak tanıyor. Buna göre yurtdışındaki varlıklar ve Türkiye’deki kayıt dışı varlıklar hiçbir incelemeye tabi tutulmadan Türkiye’ye getirilebilecek ve kayıt altına alınabilecek. Bu düzenlemeyle zor durumdaki şirketlerin borçlarını yeniden yapılandırması öngörülüyor.[xvi]

Fitch Türkiye’nin kredi notunu düşürdü: Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Fitch Ratings, Türkiye’nin uzun dönem yabancı para cinsinden kredi notunun “BB-” seviyesine düşürüldüğünü, not görünümünün ise “negatif” olduğunu bildirildi. MB Başkanı’nın görevden alınması, S-400 krizi ve kamu kesimi finansmanının yönetimi konusundaki kuşkular not düşürmenin gerekçeleri arasında yer aldı.

Sanayi üretimi yıllık bazda % 1,3 oranında azaldı: TÜİK, Mayıs ayına ilişkin sanayi üretim endeksi sonuçlarını açıkladı. Buna göre sanayi üretim endeksi Mayıs ayında bir önceki aya göre yüzde 1,3 artarken, yıllık bazda yüzde 1,3 azaldı. Sanayi üretiminde geçen yıla göre küçülmenin sürmesi ekonomik daralmanın henüz dibi bulmadığını, aksine devam ettiğini gösteriyor.

Bütçe açığında yıl sonu hedefine ilk 6 ayda ulaşıldı: Açıklanan rakamlara göre, 2018 yılı Ocak-Haziran döneminde 46,1 milyar TL açık veren bütçe, 2019 yılı Ocak-Haziran döneminde 78,6 milyar TL açık verdi. Böylece Berat Albayrak’ın Eylül 2018’de açıkladığı Yeni Ekonomi Programı’ndaki (YEP) 2019 bütçe açığı hedefinin yüzde 97,5’ine ilk altı ayda ulaşılmış oldu. Bütçeye ilişkin bir başka önemli veri, bütçe gelirlerinin reel olarak azaldığını gösteriyor. 2019 Ocak-Haziran döneminde bütçe gelirleri bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 14 oranında, vergi gelirleri ise sadece yüzde 4,4 artarken bütçe giderleri (faiz harcamaları dahil) yüzde 20,5 oranında artış gösterdi. Bütçe göstergelerinin hızla bozulması, özel sektörünün çok yüksek borç yüküne ilave olarak bütçe açığının da temel bir sorun haline gelmekte olduğuna işaret ediyor.

***

[i] https://bianet.org/bianet/siyaset/210190-ali-babacan-akp-den-istifa-etti-aklen-ve-kalben-ayrisma-yasadim

[ii] https://tr.euronews.com/2019/07/26/erbil-saldirisinin-bas-faili-dag-kandil-de-26-gun-kaldim-itiraf-ettiler. Bahoz Erdal’ın açıklaması için bkz. http://www.basnews.com/index.php/tr/news/535717

[iii] http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/1493094/Emniyet_te_Agar_etkisi.html

[iv] https://t24.com.tr/haber/hrant-dink-davasinda-karar-cikti,831062

[v] https://www.evrensel.net/haber/383181/ali-ismail-korkmazin-olumune-yol-acan-emniyet-mudur-yardimcisina-odul-gibi-ceza

[vi] https://t24.com.tr/haber/gezi-parki-davasinda-2-durusma-bugun-gorulecek,831137

[vii] https://t24.com.tr/haber/yargitay-dan-cumhuriyet-in-eski-yonetici-ve-yazarlarina-beraat-talebi,831166

[viii] https://t24.com.tr/haber/chp-istanbul-il-baskani-kaftancioglu-nun-17-yil-hapis-istemiyle-yargilandigi-davada-2-durusma-bugun,831130

[ix] https://t24.com.tr/haber/bakur-un-yonetmenleri-mavioglu-ve-demirel-e-4-er-yil-6-sar-ay-hapis-cezasi,831228

[x] https://onedio.com/haber/seta-fisleme-raporu-hazirladi-gazetecilerden-tepki-yagdi-bu-suctur-878933. Sputnik’te işten çıkarılan gazetecileri için bkz:

[xi] https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-49037255